एक देश, एक निवडणूक मुख्य वैशिष्ट्ये, फायदे, आव्हाने आणि टीका

One Nation One Election UPSC: केंद्र सरकारने माजी राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यांच्या अध्यक्षतेखालील उच्चस्तरीय समितीच्या “वन नेशन, वन इलेक्शन” (एक देश, एक निवडणूक) धोरणाच्या शिफारशी मंजूर केल्या आहेत. या समितीने एकाच वेळी लोकसभा आणि राज्य विधानसभा निवडणुका घेण्याचे सूचवले आहे. त्यानंतर 100 दिवसांच्या आत स्थानिक पातळीवरील नगरपालिका आणि पंचायत निवडणुका घेण्याची योजना आहे.

वन नेशन, वन इलेक्शन: एक झलक

समकालीन निवडणुका घेण्यासाठी विद्यमान कायद्यात 18 दुरुस्त्या आवश्यक असतील, ज्यात 15 घटनात्मक दुरुस्त्या समाविष्ट आहेत. या लेखात, आपण “वन नेशन, वन इलेक्शन” या मुद्द्याबाबत चर्चा करू. रामनाथ कोविंद यांच्या नेतृत्वाखालील समितीच्या शिफारशींवर नजर टाकू, तसेच या धोरणाच्या समर्थनार्थ आणि त्याच्या विरोधातील युक्तिवाद समजून घेऊ.

रामनाथ कोविंद समितीच्या शिफारशी

समितीने एकाचवेळी लोकसभा आणि विधानसभा निवडणुका घेण्याची शिफारस केली आहे, जेणेकरून निवडणुका घेण्यात येणारा वेळ आणि खर्च कमी होईल. यामध्ये हे महत्त्वाचे मुद्दे आहेत:

• लोकसभा आणि विधानसभा निवडणुका एकाचवेळी: पहिला टप्पा म्हणून देशभरात एकाच वेळी लोकसभा आणि राज्य विधानसभा निवडणुका घ्याव्यात.
• स्थानिक स्वराज्य निवडणुका: या मोठ्या निवडणुकांच्या 100 दिवसांच्या आत नगरपालिका आणि पंचायत निवडणुका घेतल्या जातील.
• घटनात्मक दुरुस्ती: या धोरणाच्या अंमलबजावणीसाठी सध्याच्या कायद्यात 18 बदल करावे लागतील, ज्यात संविधानातील 15 दुरुस्त्या समाविष्ट आहेत.

वन नेशन, वन इलेक्शनच्या समर्थनार्थ युक्तिवाद

1. कमी खर्च: अनेक निवडणुका घेण्याऐवजी एकाचवेळी निवडणुका घेतल्यास, निवडणूक प्रक्रियेत होणारा प्रचंड खर्च वाचेल.
2. सतत निवडणुका टाळता येतील: सततच्या निवडणुका आणि आचारसंहितेमुळे विकासकामांवर परिणाम होतो. एकाचवेळी निवडणुका झाल्यास विकास कार्य सुरळीतपणे चालू ठेवता येईल.
3. प्रशासनाची सुसूत्रता: सरकार आणि प्रशासन निवडणुकांच्या तयारीत गुंतण्याऐवजी आपल्या मूळ कामांवर लक्ष केंद्रित करू शकेल.
4. राजकीय स्थिरता: एकाचवेळी निवडणुका झाल्यास देशभरात एकसंध राजकीय वातावरण तयार होईल, ज्यामुळे राजकीय स्थिरता वाढेल.

वन नेशन, वन इलेक्शन विरोधातील युक्तिवाद

1. घटनात्मक अडचणी: अनेक घटनात्मक दुरुस्त्या कराव्या लागतील, ज्यामुळे विविध राज्यांमधील स्वायत्ततेवर परिणाम होऊ शकतो.
2. भिन्न निवडणूक मुद्दे: प्रत्येक राज्याचे वेगळे राजकीय मुद्दे असतात, त्यामुळे एकाचवेळी निवडणुका घेतल्यास स्थानिक समस्यांवरून लक्ष विचलित होऊ शकते.
3. व्यवहार्यतेची समस्या: एका दिवसात संपूर्ण देशभरात निवडणुका घेणे व्यावहारिकदृष्ट्या कठीण ठरू शकते, विशेषत: देशातील भौगोलिक आणि सामाजिक विविधतेमुळे.
4. प्रत्येक सरकारचा कार्यकाळ: काही राज्य सरकारं आधीच स्थापन झालेली असतील, तर काहींना कमी कालावधीसाठी काम करावे लागेल. त्यामुळे सर्व राज्यांचा कार्यकाळ समांतर ठेवणे कठीण होईल.

निष्कर्ष

“वन नेशन, वन इलेक्शन” हा एक महत्त्वाकांक्षी विचार आहे, ज्यामुळे देशातील निवडणूक प्रक्रिया सुटसुटीत होऊ शकते. त्याचे अनेक फायदे आहेत, जसे की खर्चाची बचत आणि प्रशासनाची कार्यक्षमता. परंतु यामध्ये अनेक अडचणीही आहेत, जसे की विविध राज्यांच्या समस्यांचा विचार आणि घटनात्मक दुरुस्त्या. याबाबत सरकार आणि विरोधी पक्षांमध्ये सखोल चर्चा होण्याची आवश्यकता आहे, जेणेकरून या धोरणाचा संपूर्ण देशावर सकारात्मक परिणाम होईल.